
232 lata temu Czteroletni Sejm w Warszawie uchwalił „Ustawę Rządową” — pierwszą w Europie i drugą na świecie spisaną konstytucję. Akt zniósł liberum veto, ustanowił trójpodział władzy, zrównał szlachtę z mieszczaństwem, otoczył chłopów opieką państwa i położył fundament pod nowoczesne państwo prawa. Stał się ostatnią wolą gasnącej Rzeczypospolitej — jej wezwaniem do reform oraz tarczą przeciw zewnętrznej presji.
Konstytucja 3 maja stała się żywym symbolem walki o niepodległość, sprawiedliwość społeczną i godność człowieka. Od powstań listopadowego i styczniowego aż po ruch „Solidarność” inspirowała Polaków do obrony prawa do samostanowienia.
Polonia w północnej stolicy starannie pielęgnowała tę tradycję. Coroczne msze w bazylice św. Katarzyny, uroczyste pochody, poezja Mickiewicza i pamięć o Adamie Czartoryskim uczyniły Petersburg jedną z głównych „rezydencji pamięci” Konstytucji. Idee majowej reformy kształtowały życie duchowe i społeczne setek tysięcy petersburskich Polaków, przypominając, że prawo i wolność pozostają niezłomne nawet na emigracji.
Majowa Konstytucja stała się mostem między polskim a rosyjskim konstytucjonalizmem. Wybitny prawnik Leon (Lew) Petrażycki — profesor Uniwersytetu Petersburskiego, poseł I Dumy — przejął jej humanistycznego ducha. W swoich wykładach i wystąpieniach parlamentarnych:
• akcentował prymat prawa i psychologiczny wymiar norm;
• sprzeciwiał się karze śmierci i bronił nietykalności osobistej;
• walczył o równouprawnienie kobiet oraz mniejszości narodowych.
Jego uczniowie — G. Szerszeniewicz, N. Kryłenkow i inni — wprowadzili ideę państwa prawa do rosyjskiej nauki, a XX wiek potwierdził aktualność swobód konstytucyjnych.
Konstytucja 3 maja — to pamięć o wolności złożona w sumieniu każdego pokolenia.